Danas se slavi Sveti Sava – osnivač Srpske pravoslavne crkve slavi se svake godine 27. januara, kada Srpska pravoslavna crkva i vernici obeležavaju uspomenu na svog utemeljivača. Sveti Sava, rođen kao Rastko Nemanjić, postavio je temelje autokefalne Srpske pravoslavne crkve, prosvetiteljstva i srpske srednjovekovne književnosti. Njegovo ime zauzima posebno mesto u istoriji, kulturi i duhovnosti srpskog naroda.
Sveti Sava bio je najmlađi sin Stefana Nemanje, velikog župana Raške, i svoj život posvetio je duhovnom i kulturnom razvoju svog naroda. Nakon što se zamonašio na Svetoj Gori pod imenom Sava, postao je jedan od najvažnijih duhovnih i političkih lidera srednjovekovne Srbije. Njegovim ustoličenjem za prvog srpskog arhiepiskopa 1219. godine, Srpska crkva je postala autokefalna, a manastir Žiča određen je za njeno sedište.
Sveti Sava kao prosvetitelj i književnik
Sveti Sava nije bio samo verski lider, već i začetnik srpske srednjovekovne književnosti i prosvetiteljstva. Njegovi manastirski tipici – Karejski, Hilandarski i Studenički – postavili su temelje monaškog života u Srbiji. Takođe, preveo je i prilagodio pravno-teološka dela, poput Zakonopravila, koje je odredilo odnose crkve i države u skladu sa principom simfonije.
Pored pravnih i teoloških tekstova, Sveti Sava je bio i pionir u oblasti medicine. Osnovao je prvu bolnicu u manastiru Hilandar i preveo dela Hipokrata i Galena, čime je značajno unapredio zdravstvenu zaštitu svog naroda. Njegov rad na prikupljanju i prevođenju srednjovekovnih medicinskih tekstova rezultirao je Hilandarskim medicinskim kodeksom, jednim od najstarijih medicinskih spisa na našim prostorima.
Simbol duhovnog i nacionalnog jedinstva
Sveti Sava je poznat i po svom diplomatskom umeću. Uspeo je da izdejstvuje autokefalnost Srpske crkve u Nikeji 1219. godine, čime je Srbija postala nezavisna i u verskom smislu. Takođe, svojim delovanjem pomogao je u izgradnji i očuvanju mira među zavađenom braćom i državnim vođama.
Njegova misija prožimala se ne samo kroz duhovnost, već i kroz podizanje manastira i hramova. Zajedno sa ocem Stefanom, osnovao je manastir Hilandar, a kasnije i mnoge druge crkve i manastire koji i danas predstavljaju kulturne i istorijske dragulje Srbije.
Sveti Sava kao zaštitnik škola
Kao zaštitnik srpskog prosvetiteljstva, Sveti Sava je od 1840. godine proglašen za školsku slavu. Na inicijativu rektora Liceja u Kragujevcu, Atanasija Nikolića, i uz podršku državnih i crkvenih vlasti, Savindan se počeo obeležavati kao praznik svih srpskih škola. Na ovaj način, Sveti Sava postao je simbol znanja, pobožnosti i čestitosti.
Mošti i spomen na Svetog Savu
Mošti Svetog Save prenešene su iz Trnova u manastir Mileševo 1237. godine, gde su bile čuvane sve do 1594. godine, kada ih je Sinan-paša spalio na Vračaru. Na mestu gde su spaljene mošti, danas se nalazi Hram Svetog Save, jedno od najvećih pravoslavnih svetilišta na svetu.
Sveti Sava ostaje trajna inspiracija za sve generacije Srba, kao simbol duhovnog, kulturnog i nacionalnog jedinstva. Himna posvećena Svetom Savi, „Uskliknimo s ljubavlju“, peva se u svim školama i hramovima, podsećajući na njegovu nezamenjivu ulogu u očuvanju srpskog identiteta.
Sveti Sava – osnivač Srpske pravoslavne crkve i začetnik srpske duhovnosti, prosvetiteljstva i književnosti, zauvek će ostati simbol srpske kulture i tradicije.
